Architektura obronna

      San i Dniestr. Te dwie rzeki w ich górnym biegu dzieli zaledwie kilkanaście kilometrów! To właśnie one stanowią symboliczne aorty historii Przemyśla i jego regionu. San płynąc na północ zasila Wisłę, a tym samym zlewisko Morza Bałtyckiego wiążąc region organicznie z Polską. Dniestr tocząc swe wody do Morza Czarnego, wciąga nijako region Przemyśla w burzliwe dzieje kresów południowo-wschodnich. Te, niezwykle bogate, ale niestety najczęściej bolesne doświadczenia stały się kresowym dziedzictwem tego miasta. Położenie na styku Polski, Rusi i Węgier, za każdym razem stawiało Przemyśl na obrzeżach, na kresach, któregoś z tych państw, a walka o ten region, stała się odwiecznym i nieodzownym elementem jego historii. (...)
      Koszmary roku 1846 i galicyjskiej rabacji, a wreszcie pożoga I wojny światowej i walk z naszymi braćmi Rusinami o własne państwo, które położyły się cieniem na wspaniałej wielowiekowej historii wspólnego trwania na kresach. Listopadowe walki 1918 o Przemyśl, to jednocześnie walki o Lwów, którego satelitą było zawsze nasze miasto. Oczekiwanie na prowadzoną przez Michała Karaszewicza Tokarzewskiego odsiecz przemyską i jej nadejście było jednym z najważniejszych epizodów w historii królewskiego Lwowa. W okresie I wojny światowej Przemyśl stał się również jednym z największych tryumfów armii rosyjskiej. Zdobycie wybudowanej po wojnie krymskiej Twierdzy otrąbione zostało w Rosji jako jeden z największych tryumfów. Wojska austro-węgierskie walczące w Przemyślu wiedziały o co walczą, szczególnie Węgrzy, których dywizje traktowały przemyskie umocnienia jak Bramę do Budapesztu. "Walczyliście jak lwy" w bramie Węgier. Niech ten czyn zostanie zapamiętany na wieki. Tak głosi napis na pomniku Obrońców Twierdzy Przemyśl w Budapeszcie. (...)

      Obecnie Przemyśl, będący przez wieki satelitą Lwowa, z geograficznego punktu widzenia, stał się miastem absolutnie kresowym. Jałtańska granica postawiła nas u granic Rzeczypospolitej, a obecnie Unii Europejskiej. Przeszłość kresów jest jednak wpisana w genotyp naszego miasta i regionu. Świadomość, że obecny Przemyśl jest największym miastem dawnych kresów wschodnich Rzeczypospolitej, z pewnością nobilituje, a to zobowiązuje do pamięci kresowego dziedzictwa. Strategiczne położenie miasta zdeterminowało niestety jego historię czyniąc ją ciągłym polem bitwy, o czym tak faktycznie niewiele obecnie świadczy reliktów architektury militarnej.

Opracowanie tekstu: Lucjan Fac / Art. KRESOWY PRZEMYŚL /
Autor zdjęć: Jacek Dzik